Matarmenning ķ Ašalžingi

 

Inngangur

Vefur žessi fjallar um matarmenningu ķ leikskólanum Ašalžingi, hann var styrktur af Žróunarsjóši nįmsgagna, 2014-2015. Ķ leikskólanum er eldaš fyrir um 150 manns; 120 börn og 30 starfsmenn. 

Ašalžing starfar lķkt og ašrir leikskólar į Ķslandi samkvęmt Ašalnįmskrį leikskóla. Skólastarfiš tekur miš af hugmyndafręši Loris Malaguzzis, ķtalskri ašferšafręši sem kennd er viš borgina Reggio Emilia į Noršur-Ķtalķu, en hśn byggist mešal annars į lykiloršunum: Ķgrundun – lżšręši – nįttśra – upplżsingatękni. Ķ skólastarfinu er litiš į börn sem hęfileikarķka einstaklinga og horft į žekkingu og nįm ķ heild – heildarsżn į nįm, žaš er aš allt tengist og vinnur hvert meš öšru.

Ašalžing hóf starfsemi žann 4. mars 2009, en skólinn er rekinn af fyrirtękinu Sigöldu ehf, samkvęmt žjónustusamningi viš Kópavogsbę.  Ķ skólanum eru 120 börn į aldrinum 1- 6 įra. Įhersla er lögš į leikinn sem undirstöšu nįms hjį börnunum, skapandi starf og umhverfi leikskólans į aš styšja viš nįttśrulega rannsóknar- og sköpunaržörf barna. Hlutverk starfsfólks er aš vera samverkamenn barnanna.

Önnur einkunnarorš skólans eru: Gleši – vellķšan – undrun – ęvintżraljómi, en andi žessara orša į aš svķfa yfir vötnunum ķ leikskólanum, nįmsumhverfiš er hannaš į žann hįtt aš žaš veki upp löngun mešal barnanna aš leika sér og rannsaka.

Viš stofnun Ašalžings var lagt upp meš mjög įkvešna matarstefnu. Įhersla var lögš į aš matur vęri sem mest unninn  frį grunni ķ leikskólanum. Brauš skyldu öll bökuš og sykur ętti ekki aš nota ķ matreišslu.  Samtķmis var lagt upp meš aš nżta alla afganga eins mikiš og hęgt er t.d. eru afgangar af gręnmeti og kartöflum nżttir ķ braušin. Sśpugrunnar eru sošnir upp af beinum og gręnmetisafskurši og svo framvegis. Afgangar af fiski eru nżttir ķ plokkfisk og kjötafgangar ķ kjötbollur. Samtķmis var stefnt aš žvķ aš kaupa gręnmeti og korn sem mest beint af bónda.

Frį žvķ aš leikskólinn tók til starfa hefur veriš lögš įhersla į aš hafa menntaš fagfólk ķ eldhśsinu og frį įrinu 2012 hefur Heišdķs Hauksdóttir veriš yfirmatreišslumašur ķ Ašalžingi. Hśn starfaši įšur sem  yfirmatreišslumašur į veitingastašnum La Primavera. 

Ķ ljósi metnašarfullrar matarstefnu hafa spurningar vaknaš um žaš hvort maturinn ķ Ašalžingi sé ekki dżrari en ķ öšrum leikskólum. Svariš viš žvķ er nei, kostnašurinn er mjög sambęrilegur og žaš er fyrst og fremst vegna nżtingarstefnunnar, žrįtt fyrir aš sumt hrįefni eins og lķfręnt ręktaš gręnmeti sé dżrara ķ innkaupum.

Einkunnarorš matarstefnu Ašalžings eru; hollur, einfaldur og bragšgóšur matur og fyrst og fremst fyrir börnin.

Žį mį geta žess aš ķ Ašalžingi gildir sś regla aš afganga sem ekki er hęgt aš nżta frekar fęr starfsfólkiš aš taka meš sér.

Hollur og góšur matur

Samkvęmt ķslenskri Ašalnįmskrį leik-, grunn- og framhaldsskóla (Mennta- og menningarmįlarįšuneytiš, 2011), eru heilbrigši og velferš tveir af grunnžįttum menntunar, žar er tekiš fram aš heilbrigši byggist į andlegri, lķkamlegri og félagslegri vellķšan. Žaš er nokkuš ljóst aš einstaklingur žarf nęringarrķka fęšu til aš hafa orku til aš lęra. Žaš mį segja aš fęšan gefi okkur byggingarefniš, varahlutina og eldsneytiš, sem frumurnar žurfa stöšugt aš fį (Jón Óttar Ragnarsson 1979:13). Žvķ er sś góša nęring sem börnin fį ķ Ašalžingi ein mikilvęgasta undirstaša leikskólastarfsins..

Ķ breskri rannsókn kemur fram aš börnlögšu meginįherslu į aš maturinn bragšist vel (EPPI-Centre, 2003), dönsk rannsókn sżnir svipaša nišurstöšu (Björgen, 2009). Ķ Ašalžingi er lögš įhersla į aš maturinn sé bragšgóšur, fjölbreyttur og hollur. Fyrst og fremst eru valin matvęli sem eru rķk af nęringarefnum, svo sem gręnmeti, įvextir, gróft kornmeti (t.d. bankabygg, óunnin hrķsgrjón og heilhveiti), belgjurtir (t.d. linsubaunir, hvķtar baunir og kjśklingabaunir), mjólkurvörur, fiskur, žorskalżsi, kjöt og fleira.

Ķ Ašalžingi er lögš įhersla į fjölbreytt śrval af fersku gręnmeti og įvöxtum; spergilkįl, hvķtkįl, blómkįl, gulrętur, rófur, grasker, engifer, raušrófur, hvķtlauk, lauk og baunir, tómata, agśrkur, salat og papriku.epli, melónur, ananas, banana o.fl. Samevrópsk rannsókn į mataręši barna į Ķslandi frį 2003, sżnir aš ķslensk börn borša undir rįšlagšum skammti af įvöxtum og gręnmeti og lķklega minnst allra barna ķ Evrópu. Rįšlegt er aš börn undir 10 įra fįi fimm skammta į dag af gręnmeti og įvöxtum (Embętti landlęknis, 2013). Į mešan börnin eru ķ Ašalžingi fį žau 3-4 skammta į dag; įvexti og gręnmeti aš morgni, gręnmeti ķ hįdegi og įvexti og gręnmeti ķ sķšdegishressingu og įvexti fyrir börn sem ljśka skóladegi klukkan 17.

Hęfilegur mjólkurskammtur er talinn vera tvö glös eša diska af mjólk eša mjólkurmat į dag, eša sem samsvarar 500 ml yfir daginn. Ostur getur komiš ķ staš mjólkurvara aš hluta til. 25 grömm af osti jafngilda einu glasi eša diski af mjólkurvörum. En mikiš mjólkuržamb er hins vegar ekki tališ ęskilegt žar sem žaš getur stušlaš aš einhęfu mataręši og  aukiš lķkur į jįrnskorti. (Embętti landlęknis, 2013). Ķ Ašalžingi bżšst börnunum mjólk meš hafragraut ķ morgunmat, einnig er mjólk ķ boši meš sķšdegishressingu, daglega er börnunum bošiš hreint ósaltaš smjör, ašrar mjólkurvörur mį nefna ost, rikottaost og kotasęlu.

Saltneysla Ķslendinga er yfir rįšlögšu magni, eša um 9 grömm aš mešaltali į dag. En ęskilegt er aš saltneysla sé ekki meiri en 6 - 7 grömm į dag hjį fulloršnum. Rannsóknir sżna aš saltneysla barna er of mikil (Kristbjorgsdottir, Halldorsson, Thorsdottir, Gunnarsdottir, 2012). Ķ Ašalžingi er notaš lįgmark af salti ķ matreišslu og maturinn er unninn frį grunni. Ķ žvķ sambandi mį benda į aš stęrstur hluti natrķums ķ fęši kemur śr unnum matvęlum, svo sem tilbśnum réttum, unnum kjötvörum, pakkasśpum, nišursušuvörum, brauši og morgunkorni. (Embętti landlęknis, 2013). Ķ vandašri matreišslu lķkt og er ķ Ašalžingi, žar sem saltnotkun er stillt ķ hóf, er žvķ markvisst stušlaš aš žvķ aš draga śr saltneyslu barna.

Ķ Ašalžingi er eingöngu notuš repjuolķa sem ekki er erfšabreytt.

Stęrstur hluti mannslķkamans er vatn, en vatn er įkjósanlegasti kosturinn til aš svala žorstanum og višhalda vökvajafnvęgi lķkamans. Ķ Ašalžingi bżšst börnunum vatn bęši inni į deildum og ķ matstofunni. Vatn er ķ boši meš hįdegismat og ķ sķšdegishressingu er bęši vatn og mjólk ķ boši.

Ķ Ašalžingi er foršast aš nota hrįefni sem geta „valdiš ofnęmi“ eša eru ofnęmisvakar, og žvķ eru egg, hnetur og kiwi ekki notuš ķ matreišslu.

Myndband - matur unninn frį grunni

Samkvęmt rįšleggingum embęttis landlęknis (2013) ętti morgunveršur, mišmorgunhressing, hįdegismatur og sķšdegishressing aš mešaltali aš fullnęgja um 70% af orkužörf barnanna į hverjum degi en um 50% ef morgunveršur er ekki ķ boši. Ęskileg samsetning fęšunnar samkvęmt rįšleggingum embęttis landlęknis (2013) er aš prótein veiti 10-20% heildarorku; 15% orkunnar komi śr próteinum, 30% orkunnar śr fitu, 55% af orkunni komi śr kolvetnum og aš fęšutrefjar séu aš minnsta kosti 25 grömm į dag mišaš viš 2400 kķlókalorķa fęši.

Barn boršar yfirleitt mįtulega mikiš magn af mat ef žaš fęr tękifęri til aš bera sjįlft įbyrgš į hve mikiš žaš boršar hverju sinni (Livsmedelsverket.se). Huga žarf aš framsetningu matar fyrir börn, til aš mynda aš hafa hrįefniš ķ minni bitum o.s.frv. Žannig aš börnin rįši vel viš aš borša sjįlf.

Hrein fęša - SlowFood

Ķ Ašalžingi er lögš įhersla į aš maturinn sé unninn frį grunni, en žį er įtt viš aš maturinn er eldašur śr hrįefni sem hefur ekki veriš unniš eša eldaš fyrirfram, til aš mynda til aš lengja geymslužol eša til aš undirbśa hrįefni til notkunar ķ eldhśsum. Dęmi um slķk hrįefni eru skręldar kartöflur, hakkašur laukur, frosiš eša nišursošiš gręnmeti. Ķ Ašalžingi er ašeins notaš ferskt gręnmeti, ekki frosiš og ferskar kartöflur, ekki forsošnar. Sśpugrunnar eru sošnir upp af beinum og gręnmetisafskurši og brauš eru bökuš į stašnum og svo framvegis. Viš innkaup er reynt aš hlutfall matvęla, sérstaklega gręnmetis, sé lķfręnt/ķslenskt.

Meginmarkmiš Slow Food stefnunnar er aš auka mešvitund fólks um mikilvęgi matarmenningar, žekkingar, hefšar og landfręšilegs uppruna matvęla. Til aš matur geti talist falla undir Slow Food, žurfa hrįefnin aš vera hrein žaš er aš žau séu laus viš aukaefni og sem nįttśrulegust. Maturinn žarf aš vera sanngjarn, į žann hįtt aš sį sem framleišir hrįefnin fįi sanngjarnt verš fyrir vinnu sķna og afuršir. Žar aš auki žarf maturinn aš bragšast vel og vera fallega framreiddur.

Fiskur er góšur próteingjafi, ķ Ašalžingi er bošiš upp į fisk tvisvar ķ viku en žaš er einmitt sį fjöldi fiskmįltķša sem er talinn ęskilegur. Ein teskeiš af žorskalżsi (5 ml) veitir rįšlagšan dagskammt af D-vķtamķni fyrir börn og fulloršna. (Embętti landlęknis, 2013). Hér mį geta žess aš börnum er bošiš lżsi meš hafragraut ķ morgunmat ķ Ašalžingi, įn žess aš foreldrar greiši sérstaklega fyrir.

Heilkorn eru nęringarrķk auk žess er ķ žeim fjöldi mikilvęgra nęringarefna. Trefjarķkur matur, svo sem heilkornavörur, skiptir einnig miklu mįli fyrir meltinguna. Börnin ķ Ašalžingi fį daglega nżbökuš grófbrauš sem bökuš er į stašnum (meira en 6 grömm trefjar ķ 100 grömmum braušs). En hér er rétt aš geta žess aš almennt borša Ķslendingar mun minna af grófum braušum en gert er ķ flestum nįgrannalöndum. „Hér į landi eru hvers konar kökur og kex ķ stašinn mun algengari en į hinum Noršurlöndunum. Önnur sérstaša okkar Ķslendinga felst ķ žvķ hversu mikiš af braušinu er ķ formi pķtsu og sambęrilegra rétta. Žvķ er tilefni til aš leggja įherslu į aš velja gróf brauš ķ staš sętabraušs og fķnna brauša.“ (Embętti landlęknis, 2013:9).

Ęskilegt er tališ aš velja frekar heilkornavörur heldur en fķnunnar vörur (hvķt hrķsgrjón og hefšbundiš pasta) žvķ žį eru trefjar og önnur hollefni enn til stašar, t.d. ķ hżšishrķsgrjónum, bankabyggi og heilhveitipasta. Ķ Ašalžingi eru heilkornavörur nęr eingöngu notašar.

Ķ Ašalžingi er bošiš uppį ferskar kartöflur (helst lķfręnar) svo og sętar kartöflur.

Um mįltķšir ķ Ašalžingi

Morgunveršur: Hafragrautur meš mjólk og lżsi. 

Morgunhressing: Mismunandi įvextir og gręnmeti eru ķ boši, gjarnan tvęr eša fleiri tegundir ķ einu t.d. epli, perur, bananar, melónur og ananas. Gręnmeti t.d. paprikur, gulrętur, rófur og agśrkur. 

Hįdegismatur: Ķ Ašalžingi er eldašur fiskur tvisvar ķ viku, kjötréttir um žaš bil tvisvar ķ viku og sśpa unnin frį grunni er einu sinni ķ viku. Öšru hvoru eru gręnmetis/baunaréttir fyrir alla, annars eru gręnmetisréttir ašeins eldašir fyrir gręnkera. Įvallt er ferskt gręnmeti meš matnum, hrįtt og/eša sošiš. Vatn er ķ boši meš öllum mat og mjólk meš nokkrum mįltķšum.

Sķšdegishressing: Nżbakaš gróft brauš sem bakaš er į stašnum, meš hreinu ósöltušu smjöri, įleggi og gręnmeti og/eša įvöxtum. 

Börnin fį ekkert sętmeti; kex eša kökur ķ Ašalžingi. 

Sķšdegisįvaxtahressing: Įvextir/gręnmeti er ķ boši fyrir börn sem ljśka skóladeginum klukkan 17. 

Undirbśningur breytinga 

Mįltķšir einkennast af hefšum og gildum sem mynda strśktśr, žaš į bęši viš um hvaš er boršaš og hvernig žaš er gert. Edwards (2000) skilgreinir mįltķšir ķ mįltķšir heima og mįltķšir aš heiman. Mįltķšir aš heiman eru sķšan oft skilgreindar ķ „mįltķš aš heiman aš naušsyn“ til aš mynda aš nęrast vegna svengdar og „mįltķš aš heiman af įnęgju“ aš  fara į veitingastaš aš borša meš vinum telst hinsvegar vera mįltķš aš heiman vegna įnęgju (Edwards, 2000; Warde og Martens, 2000). Žaš mį segja aš megintilgangur sé mismunandi eftir žvķ hvort mįltķšin er vegna naušsynjar eša įnęgju žótt nęringin sé jafn mikilvęg. Mįltķšir ķ Ašalžingi flokkast vera mįltķšir aš heiman og žótt tilgangur mįltķša sé aš sjįlfsögšu naušsynleg nęring fyrir börnin žį er mikil įhersla lögš į įnęgjulegar mįltķšir.

Ķ gegnum tķšina hafa mótast venjur og hefšir um matmįlstķma ķ leikskólum, žar sem įherslan mišar frekar aš žvķ aš skapa rólegheit, hvķld og aš mišla fręšslu til barnanna (Nyberg og Grindland, 2008) en valdeflingu barna. Ķ Ašalžingi er lögš įhersla į valdeflingu barnanna sem žar eru, efla trś žeirra į eigin getu og lżšręšislegt skólastarf. Hefšbundnar nįlganir ķ matmįlstķmum rķma illa višskólastarf af žvķ tagi. . Žess vegna įkvaš kennarahópurinn ķ Ašalžingi aš breyta śt af gömlum hefšum og venjum um matmįlstķma ķ leikskólum og hóf žróunarverkefni um matarmenningu ķ Ašalžingi sem žessi skżrsla fjallar um. Hér er fjallaš um undirbśningsferli verkefnisins ķ nokkrum lišum.

Fjöldi rannsókna sżnir aš eftirfarandi žrķr žęttir eru taldir mikilvęgastir žegar unniš er aš breytingum; undirbśa vel, framkvęma vel og hafa góša eftirfylgni og mat (Creasey og Hiatt, 2003).

Fyrsti žįttur undirbśnings

Įriš 2011 hófust umręšur mešal kennara Ašalžings um žörf į aš breyta matmįlstķmum ķ skólanum, og tóku nokkrir kennaranna aš sér forvinnslu verkefnisins. Žeir lögšu fram hugmyndir aš breytingum sem lutu aš žvķ aš hafa hlašborš, og eftir nokkra umręšu var įkvešiš aš stęrsta rżmi skólans hentaši best fyrir matstofu. Hugmyndin meš matstofunni ķ Ašalžingi er aš brjóta upp hefšbundnu nįlganirnar ķ matmįlstķmum leikskóla sem byggjast mešal annars į aš hvert barn sitji ķ sama sęti sem oft er merkt viškomandi barni, barniš sitji žar žangaš til öll börnin eru bśin aš borša, en slķk biš getur oft reynst ungu barni löng og erfiš. Kennarahópurinn ķ Ašalžingi rżndi ķ žaš hefšbundna śt frį lżšręšislegu skólastarfi til aš skapa betri matarmenningu. Matarmenningu sem yrši jįkvęš upplifun hjį börnunum. 

Hér mį sjį nokkur dęmi frį umręšufundum kennarahópsins:

  • Mikilvęgi žess aš börnin smakki alltaf – Erum viš sjįlf tilbśin til aš smakka į öllum mat? Felst ekki įkvešiš ofbeldi ķ žvķ aš skipa öšrum aš smakka?
  • Mikilvęgi žess aš fulloršinn sitji viš matarboršiš – Ķ hverju felst mikilvęgi žess aš fulloršinn sitji viš matarboršiš meš börnunum? Til aš žjóna žeim? Til aš segja žeim til? Til aš vera fyrirmyndir? Til aš fręša börnin? Nęrvera fulloršinna hindrar samręšu mešal barnanna sjįlfra. Hvaš meš aš börnin fįi aš sitja saman viš borš įn fulloršinna?
  • Mikilvęgi žess aš börnin lęri aš halda „rétt“ į hnķfapörum – Hversu mikilvęgt er aš barn noti hnķfapör? Er mikilvęgara aš barniš lęri aš nota hnķfapör en aš žaš öšlist trś į eigin getu til sjįlfstęšra athafna ķ mįltķšum? Hvaš meš menningarmun fólks? 
  • Mikilvęgi žess aš börnin fįi „rétt “ hlutfall af nęringarefnum – Hvernig getur leikskólinn stašiš sem best aš žvķ aš bjóša barni upp į fjölbreytta og nęringarrķka fęšu?
  • Mikilvęgi žess aš börn lęri aš bķša žar til allir viš boršiš eru bśnir aš borša – Hversu mikilvęgt er aš lęra aš bķša? Ef svo er; hvar ķ almennu leikskólastarfi geta börnin fengiš ęfingu ķ žvķ aš bķša? 
  • Mikilvęgi žess aš allir į viškomandi deild setjist til boršs į sama tķma, hefji mįltķšina į sama tķma og ljśki henni į sama tķma – Er žaš mikilvęgt? Hvers vegna?
  • Mikilvęgi žess aš barn lęri aš klįra matinn af disknum – Er žaš mikilvęgt? Getur žaš ekki einmitt stušlaš aš offitu seinna meir? Er žį kannski mikilvęgara aš ęfa sig ķ aš žekkja eigiš magamįl? Hvernig ęfa börnin sig ķ žvķ ķ hefšbundnum matmįlstķmum ķ leikskóla? 
  • Er mikilvęgt aš skammta fólki mat į disk? Hvers vegna? Hvers vegna ekki? Hvernig viljum gera ķ Ašalžingi?
  • Er mikilvęgt aš śthluta fólki sęti til aš borša? Hvers vegna? Hvers vegna ekki? Hvernig viljum gera ķ Ašalžingi?
  • Er mikilvęgt aš fólk smakki mat sem žvķ finnst  vondur? Hvers vegna? Hvers vegna ekki? Hvernig viljum gera ķ Ašalžingi?
  • Er mikilvęgt aš borša ķ fallegu umhverfi? Hvers vegna? Hvers vegna ekki? Hvernig viljum gera ķ Ašalžingi?
  • Eru žaš mannréttindi barna aš fį tękifęri til aš hafa įhrif į lķf sitt, lķka viš matarboršiš? Hvers vegna? Hvernig viljum gera ķ Ašalžingi?
  • Er mikilvęgt aš lęra aš žekkja sitt magamįl? Hvers vegna? Hvers vegna ekki? Hvernig viljum gera ķ Ašalžingi?

Vangaveltur kennaranna:

  • Hentar matstofa öllum?  Til dęmis Jóni sem fer alltaf aš grįta žegar einhver hefur sest ķ sętiš hans? Og Gunnu sem žarf sjónręnt skipulag?
  • Mį skipta um sęti ķ MIŠJUM matartķma?
  • Verša börnin žį ekki aš smakka į öllum mat!
  • Verša börnin žį ekki aš klįra af disknum?
  • Felst valdefling og lżšręši ķ hefšbundnum matmįlstķmum ķ leikskóla? 
  • Hvaš getur skapaš hįvaša ķ matsal? 
  • Er munur į matstofu og matsal? 
  • Hvaš meš börn sem eru meš einhverfu?
  • Hvaš meš viškvęm börn?
  • Hvaš meš óörugg börn?
  • Mikilvęgt er aš žeir fulloršnu veiti börnunum ró į matmįlstķmum – žaš er aš žeir séu til dęmis ekki aš tala saman ķ matstofunni. 
  • Mįltķšir žurfa aš fara fram ķ notalegu umhverfi og vera rólegur tķmi. Matartķmar mega ekki vera streituvaldar.
  • Mikilvęgt aš hafa įhrif į lķf sitt, lķka viš matarboršiš. Hvers vegna? Hvernig viljum gera ķ Ašalžingi?

Nišurstaša kennarahópsins ķ Ašalžingi var aš hefšbundnar mįltķšir gętu vart talist til lżšręšislegs skólastarfs og vildu žeir breyta frį žvķ hefšbundna yfir ķ lżšręšislegra form mįltķša.

Annar žįttur undirbśnings

Žegar kennarahópurinn ķ Ašalžingi var bśinn aš komast aš žeirri nišurstöšu aš vilja breyta matmįlstķmum skólans, hófst nęsti žįttur breytingaferilsins. Kennarahópurinn įtti margar samręšur og veli fjölmörgu fyrir sér, til aš mynda:

  • Hvers vegna viljum viš breyta?
  • Hvernig viljum viš breyta?
  • Hvaš žarf til aš breyta?

Kennarahópurinn komst aš žeirri nišurstöšu aš ķ hefšbundnu formi mįltķša ķ leikskólanum hafi ekki veriš lagšar įherslur į:

  • Aš börn fįi val um hvar žau vilja sitja.
  • Aš vinir vilji/fįi aš sitja saman ķ matmįlstķmum.
  • Aš börnum lķši vel ķ matmįlstķmum.
  • Aš taka tillit til aš einstaklingar eru mis lengi aš borša.
  • Aš taka tillit til žess aš einstaklingar geta/vilja ekki borša hvaš sem er.
  • Aš taka tillit til fjölbreytileika – fjölbreytilegra žarfa, óska.
  • Aš börn lęri aš žekkja eigiš magamįl.
  • Įlit barna į hrįefnum og mįltķšum.

Žrišji žįttur undirbśnings 

Eftir nokkurra mįnaša undirbśning žrišja žįttar ķ samręšuformi įkvaš hópurinn aš setja į laggirnar matstofu sem vęri ķ breyttu formi frį žvķ sem įšur var og setti nišur eftirfarandi markmiš um matstofu: 

Markmiš okkar ķ Ašalžingi er aš börn og fulloršnir fįi eins góšan mat og völ er į. Ķ Ašalžingi er lögš įhersla į aš matur sé sem mest unninn frį grunni ķ leikskólanum. Brauš bökuš og sykur ekki notašur ķ matreišslu (undantekning kanilsykur į grjónagraut og ķ rśgbrauši skólans er aš finna lķtilshįttar sykur). Foršast skal hrįefni sem geta „valdiš ofnęmi“ eša eru ofnęmisvakar, žvķ notum viš ekki egg, hnetur, jaršaber og kiwi ķ Ašalžingi. Nżta skal matarafganga (žaš er mat sem ekki fer śr eldhśsi) eins mikiš og hęgt er t.d. eru afgangar af gręnmeti og kartöflum nżtt ķ brauš, sem er ķ anda žeirrar sjįlfbęrnihugsunar sem į aš vera rķkjandi ķ skólastarfi ķ Ašalžingi. Afgangar af fiski eru nżttir ķ plokkfisk og kjötafgangar ķ kjötbollur. Einnig er stefnt aš žvķ aš kaupa sem mest ķslenskt hrįefni; gręnmeti og korn og sem mest beint af bónda. Kryddin ķ Ašalžingi eru gęšakrydd, ilmandi góš og įn msg eša silikon dioxķš, eigin ręktun eins mikil og unnt er og eša žau tķnd sem vķšast ķ nįttśru Ķslands.

Fjórši žįttur undirbśnings 

Hafist var handa viš aš skapa notalegt umhverfi ķ vęntanlegri matstofu. Kennarahópurinn įkvaš aš umhverfiš ętti aš vera fallegt og sjįlfbęrt. Viš hönnun innviša matstofunnar sótti hópurinn hugmyndir vķša, žó hafši hönnun Hótels Marina ķ Reykjavķk hve sterkustu įhrif į hvernig innvišir ķ matstofunni ķ leikskólanum Ašalžingi uršu.

Myndband - verkfęri viš hęfi

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Kennslufręši aš baki matstofunnar

Matstofan ķ Ašalžingi er lķkt og önnur nįmssvęši skólans, svęši möguleika til aš skapa tengsl milli ólķkra žįtta. Ķ matstofunni er unniš meš tengsl milli žįtta eins og; heilsu, bragšs, fagurfręši, valdeflingar, samskipta og įnęgju af žvķ aš snęša meš skólafélögum. Matstofunni er ętlaš aš stušla aš vellķšan ķ fallegu og notalegu umhverfi.

Skólabragur hvers skóla er mikilvęgur, svo mikilvęgur aš samkvęmt rannsóknum mótast skólastarf af višhorfum og hugmyndum kennara um börn og skólastarf (Dahlberg, Moss og Pence, 1999; Ekholm og Hedin, 1993; Jordan, 2004; Jóhanna Einarsdóttir, 2008; Katrķn Frišriksdóttir og Sigrśn Ašalbjarnadóttir, 2002; Sigrśn Ašalbjarnardóttir, 2007), hér er gengiš śtfrį aš mįltķšir séu hluti af skólastarfinum.  

Lżšręši og mannréttindi teljast til grunnžįtta ašalnįmskrįr leikskóla (2011). Samkvęmt John Dewey byggist lżšręši į višhorfum fólks, lķfssżn žess og lķfsmįta (Dewey, 966 [ 9 6] 86−87). Forsendur žess aš skólastarf sé byggt į lżšręši eru žvķ aš višhorf žeirra sem žar starfa séu lżšręšisleg til aš mynda til barna, foreldra og samkennara. Lżšręši į matmįlstķmum er ekki sķšur mikilvęgt en į öšrum tķmum skólastarfs. Aš sérhvert barn finnist žaš hluti af heildinni, žannig fęr žaš tękifęri til aš vinna aš markmišum sķnum. Lżšręšislegt samfélag ķ žessum anda žarf žvķ aš einkennast af viršingu, jafnvęgi og virkni.(Gušrśn Alda Haršardóttir, 2013). Samkvęmt ašalnįmskrį leikskóla į skólinn aš vera lżšręšislegur vettvangur barna og fulloršinna, leikskóli į aš vera lęrdómssamfélag žeirra sem žar eru hverju sinni. Ķ nįmskrįnni er fjallaš um aš börn séu virkir žįtttakendur og fįi tękifęri til aš hafa įhrif į įkvaršanir um mįlefni leikskólans (Mennta- og menningarmįlarįšuneytiš, 2011), ķ Ašalžingi į žaš ekki sķst viš um matmįlstķma skólans. 

Sś kennslufręši sem skólastarfiš ķ Ašalžingi tekur miš af, er sótt til hugmynda Loris Malaguzzis (1998) um leikskólastarf ķ anda Reggio Emilia. Kennslufręšin byggir į virkri žįtttöku barna, Malaguzzi lagši mikla įherslu į rétt barnsins til aš vera einstakt, ž.e. rétt žess til aš vera ašalpersóna, eša söguhetja (e. protagonist) eigin lķfs, til dęmis aš fį aš rįša hvaša ašferšum žaš beitir viš lausn višfangsefna ķ lķfi sķnu og starfi. Ķ Ašalžingi er įhersla lögš į aš ķ matmįlstķmum geti börnin haft įhrif og vališ hvaš žau borša, hve mikiš žau borša, meš hverjum žau borša og hve lengi žau eru aš borša. Sum börn eru lengi aš borša įn žess aš žaš eigi nokkuš skylt viš matvendni og žį er mikilvęgt aš matartķminn sé nęgilega langur til aš žau nįi aš ljśka viš matinn sinn. Eins og fyrr segir er žįtttaka barnanna ķ įkvaršanatöku talin vera grundvallaratriši skólastarfsins ķ anda Reggio Emilia (Edwards o.fl., 1998; Hoyuelos, 2013; Moestrup og Eskesen, 2004; Rinaldi, 2006).

 

Valdefling barna

Samkvęmt hugmyndum Malaguzzis er hlutverk kennara aš skilja börn sem gerendur, ekki sem neytendur (Gušrśn Alda Haršardóttir, 2014; Giudici, Rinaldi og Krechevsky, 2001). Ķ danskri rannsókn mešal 36, fimm įra barna ķ sex leikskólum voru börnin bešin um aš lżsa góšri mįltķš. Góš mįltķš aš mati barnanna er aš borša meš vinum sem žau velja sjįlf, aš žau fįi góšan tķma til aš borša og spjalla saman. (Björgen, 2009).  

Ķ skólastarfinu ķ Ašalžingi er lögš įhersla į valdeflingu barna (e. empowerment), valdefling felur ķ sér frelsi til athafna, žannig snżst hśn um vald til aš gera - vald til aš vera. Rannsakendum ber saman um aš einn meginkjarni žess aš stušla aš valdeflingu felist ķ žvķ višhorfi aš lķta į einstaklinga sem getumikla; aš einblķna į styrk žeirra ķ staš veikleika. (Adams, 2008; Tengqvist, 2007). Til aš mynda hęfni žeirra til aš; velja sér mat (hlašborš), skammta sér sjįlf, velja hvar žau vilja sitja, borša sjįlf, meta hve langan tķma žaš žarf til aš borša og ganga frį eftir sig aš lokinni mįltķš - öll börn ķ Ašalžingi fį slķk tękifęri. Valdefling eyšir tilfinningu um vanmįtt, hjįlparleysi og vonleysi. 

Myndband - hlašborš

 

 

 

 

 

 

 

 

Meš valdeflingu er įtt viš aš einstaklingar geri sér aukna grein fyrir hęfni sinni og rétti til aš bregšast viš og hafa įhrif į kringumstęšur sem žeir eru ķ og lęri aš nżta sér žessa hęfni (Adams, 2008; Tengqvist, 2007). 

Hér er vališ aš greina valdeflingu barnanna ķ Ašalžingi eftir skilgreiningu Dr. Gušrśnar Öldu Haršardóttur (2014): (a) vitsmunaįstand barnanna; aš žau geri sér grein fyrir hęfni sinni og rétti til aš hafa įhrif į kringumstęšur sķnar, (b) félagslegt įstand barnanna; aš žau fįi tękifęri til aš hafa įhrif į kringumstęšur sķnar, (c) breytt tilfinningaįstand barnanna sem fylgir ķ kjölfar žess aš žau öšlast aukna trś į eigin getu og möguleika til aš hafa stjórn į sjįlfum sér og ašstęšum sķnum. 

Myndband- sķmat barnanna

 

 

 

 

 

 

 

 

Rannsóknir sżna aš jįkvęš samskipti, viršing og traust er mikilvęgur grunnur aš valdeflingu, og einnig aš bęši sį sem stušlar aš valdeflingu og sį sem eflist, sjįi įrangur af žvķ sem žeir taka sér fyrir hendur og finnist žeir rįša viš ašstęšur (McLaughlin, Brown og Young, 2004; Mok, Martinson og Wong, 2004; Ratna og Rifkin, 2007; Rohrer, Wilshusen, Adamson og Merry, 2008; Weis, Schank og Matheus, 2006). 

Einstaklingurinn valdeflist ķ raun sjįlfur, žaš getur enginn beinlķnis valdeflt annan en hins vegar er hęgt aš stušla aš valdeflingu annarra og veita žeim möguleika til valdeflingar. Börnunum ķ Ašalžingi eru sköpuš tękifęri til valdeflingar. Talaš er um aš einstaklingar sem valdeflast fyllist stolti og finnist žeir vera hluti af heild, vera gildandi, og aš žeir öšlist aukna trś į eigin getu. (Tengqvist, 2007; Övrelid 2007).

Sjįlfbęrni

Ķ Ašalnįmskrį leikskóla (2011) er sjįlfbęrni einn af grunnžįttum leikskólastarfs. Sjįlfbęrni felur ķ sér fjölmarga žętti svo sem aš vinna meš gildi sem tengjast lżšręši og žvķ aš efla viršingu og tilfinningu fyrir nįttśru og umhverfi. Hśn tengist ótalmörgum menningarlegum, félagslegum og efnahagslegum žįttum. Ķ Ašalžingi er horft til vķšrar skilgreiningar į sjįlfbęrni og ķ samręmi viš žaš unniš meš hana žvert į allt starf leikskólans. Menntun til sjįlfbęrni ķ Ašalžingi mišar einnig aš žvķ aš börnin taki žįtt ķ aš móta og hafa įhrif į leikskólasamfélagiš. 

Myndband - aušęfi nįttśrunnar

 

 

 

 

 

 

 

 

Hugmyndir um sjįlfbęrni ķ verki mį mešal annars finna ķ innkaupastefnu Ašalžings, vali į hrįefni til matar, vali į efniviši til sköpunar og leiks meš börnum, umverfismenntunar, matarmenningu og endurvinnslu. Jafnframt mį sjį greinileg merki sjįlfbęrni ķ hugmyndafręši skólastarfsins. 

Sorp er flokkaš ķ žriggja flokka kerfi; lķfręna tunnu (brśn), gręna tunnu fyrir endurvinnanlegan śrgang og tunnu fyrir óendurvinnanlegan śrgang (grį). 

Ķ Ašalžingi er tau almennt frekar notaš en pappķr; tauhandklęši og munnžurrkur.

Ķ leikskólastarfinu ķ Ašalžingi er tališ mikilvęgt aš mannréttindi hvers og eins séu virt og aš višurkenning og viršing sé borin fyrir bakgrunni einstaklinga žar į mešal matarmenningu žeirra. Žaš er varla hęgt aš stušla aš mannréttindum įn žess aš einnig sé leitaš eftir sjįlfbęrni og jafnvęgi ķ žróun samfélagsins. Sjįlfbęrni er einnig hįš žvķ aš hugaš sé aš jafnrétti žjóšfélagshópa. Lżšręši og mannréttindi og heilbrigši og velferš fléttast žannig saman og felast ķ sjįlfbęrni en eru jafnframt sjįlfstęšir grunnžęttir menntunar.

Fjölbreytni

Hlašborš ķ matstofu getur skapaš margžętta möguleika, til dęmis er hęgt aš bjóša upp į fjölbreyttari mat en annars. Hlašborš getur einnig stušlaš aš valdeflandi ašstęšum fyrir börn ef žeim gefst tękifęri til aš velja sjįlf, hvaš af hrįefninu/matnum žau vilja. Sérhvert barn setur žannig saman eigin mįltķš į diskinn sinn, hvaš žaš vill eša žorir aš prófa hverju sinni. Meiri lķkur er į aš barn borši vel sem velur matinn sjįlft, finnur aš žvķ er treyst til verksins (Livsmedelsverket.se) og öšlast meiri trś į eigin getu til aš stjórna, lęra aš žekkja og hlusta eftir eigin magamįli. Žį lęra börnin einnig aš; njóta feguršar, bera viršingu fyrir mat, taka tillit til annarra, hafa žolinmęši viš aš bķša eftir aš röšin komi aš žeim og eiga ķ samręšum viš skólafélaga undir hollri og ljśffengri mįltķš.

Lęra aš žekkja eigiš magamįl

Offita er oršin alvarlegt heilsufarsvandamįl ķ heiminum og ķslensk börn og unglingar teljast vera ķ hópi feitustu barna ķ Evrópu (Ašalbjörg Gušsteinsdóttir, 2014). Orkužörf og matarlyst barna er mismikil. Matarsmekkur barna er aš žroskast og hann er oft annar en hjį fulloršnum. Mörgum börnum er til dęmis illa viš aš blanda fęšutegundum saman og er ešlilegt aš taka tillit til matarsmekks barna viš skipulag matsešla og framsetningu matar. 

Žaš getur varla talist ešlilegt aš krefjast žess aš barn borši žaš sem žvķ finnst vont. En žaš dregur ekkert śr mikilvęgi žess aš hvetja barn til aš smakka, til dęmis meš žvķ aš greina frį mikilvęgi matarins fyrir vöšva lķkamans o.s.frv. Ķ Ašalžingi eru börnin hvött til aš smakka mat en hvorki lįtin eša skipaš aš gera žaš.

Myndband - žekkja sitt magamįl

 

 

 

 

 

 

 

Fagurfręšilegir eiginleikar

Žaš liggur ķ augum uppi aš žaš skiptir mįli hvernig matur er borinn į borš. Fallega borinn fram matur veršur girnilegri. Žaš mį segja aš fagurfręšilegir eiginleikar matar hafi geti žannig haft įhrif į nęringu fólks. Fagurfręšilegir eiginleikar eru bęši hlutlęgir og huglęgir. Meš hlutlęgum fagurfręšilegum eiginleika er įtt viš fegurš ķ hlutum en meš huglęgum fagurfręšilegum eiginleikum er įtt viš eitthvaš ķ hugsun eša upplifun žess sem skynjar hlutinn sem gerir hlutinn fagran. Žaš sem einkennir fagurfręšina žó fyrst og fremst er aš meš henni skošum viš hvašeina sem lżtur aš upplifunum okkar į fegurš.(Langholm og Herikstad Tuse, 2014). 

Myndband - fagurfręši ķ matstofunni 

 

 

 

Eftirfylgni og mat

Nżbreytni- og breytingastarf žarfnast eftirfylgni, til aš mynda aš velta fyrir sér; tilgangi, hvaš hefur gengiš vel og hvaš illa, verkaskiptingu starfsfólks, skipulag og fleira. Hér er nokkrum spurningum sem starfsfólk ķ Ašalžingi ręša varpaš fram, žó ašeins sem dęmi um spurningar sem vert er aš ķgrunda hverju sinni.

  • Hvaš er valdefling? 
    • Hvernig er valdefling barnanna ķ matstofu Ašalžings? 
  • Er mikilvęgt aš kennarar sitji til boršs meš börnum mešan žau borša? 
    • Hversvegna? Hvers vegna ekki? Hvernig į žetta aš vera ķ Ašalžingi?
  • Er mikilvęgt aš hafa trś į eigin getu? 
    • Hversvegna? Hvers vegna ekki? Hvernig į žetta aš vera ķ matstofunni ķ Ašalžingi?
  • Er mikilvęgt aš taka tillit til hve lengi barn er aš borša? 
    • Hversvegna? Hvers vegna ekki? Hvernig į žetta aš vera ķ Ašalžingi?
  • Hvernig hefur matarmenningin haft įhrif į barnahópinn og fjölskyldurnar?

Umsögn foreldrarįšs Ašalžings

Foreldrar barna ķ Ašalžingi hafa lżst įnęgju sinni yfir matarmenningunni ķ skólanum, žaš mį mešal annars sjį ķ umsögn foreldrarįšsins: „Matstofan er ķ senn heimilisleg og ęvintżraleg, og sķšast en ekki sķst rķkir žar mikil ró.“ (Starfsįętlun Ašalžings, 2012: 17).

Įskoranir

Fjölmargar įskoranir hafa fylgt matarmenningarverkefninu,ekki sķst fyrir kennarana sjįlfa. Mį žar nefna aš:

  • Mikilvęgt er aš kennari hafi trś į verkefninu.
  • Žaš reynir meira į aš kennarar „agi sjįlfa sig“ en aš aga börnin.
  • Upplifun kennara eins og aš „finnast vera aš missa tökin“ – „hafa ekki stjórn“.
  • Uppręta gamaldags hugsun/oršręšu; „aš klįra af diskunum“. „Aš tala minna og borša hrašar “. „Hendur undir borš...“
  • Mikilvęgt er aš kennarar ręši oft um gömul višhorf til barna.  
  • Žęttir sem kennarar žurfa oft aš ręša viš börnin; aš fį sér mįtulega mikinn mat į diskinn – hęgt aš fį sér aftur į diskinn, hvetja žau til aš smakka framandi mat.
  • Aš sżna valdeflingu barna žolinmęši og viršingu. Sjįlfbęrni; nżting į hśsnęši, hśsbśnaši og mat
  • Aš virša frelsi barna - ķ matstofunni ķ Ašalžingi rķkir mikiš frelsi barnanna sem žar eru. Reglur eru fįar en skżrar og mikilvęgt aš börnin fįi valmöguleika, til dęmis er regla aš börnin ręši ekki saman „į milli borša“, ef börn gera žaš, žį er žeim bošiš aš fęra sig yfir til barnsins į hinu boršinu. 
  • Virša menningarlegan žįtt barnanna, veita žeim frelsi og friš til aš ręša saman um hvaš sem er; mat, vinįttu, leiki, hetjur, menningu o.fl.

Boršstofa

Į yngri deildum, Lóužingi og Spóažingi, er hefur veriš śtbśin sérstök Boršstofu. Boršstofan er tilbrigši viš Matstofuna žar sem tveggja įra leikskólabörn borša hollan og góšan mat. Į matmįlstķmum eru börnin ašstošuš viš aš velja sér sjįlf mat af hlašborši ķ Boršstofunni, sķšan velja žau hvar žau vilja sitja hverju sinni og hve lengi žau eru aš borša.

Samkvęmt Ašalnįmskrį leikskóla (mennta og menningarmįlarįšuneytiš, 2011) į aš hvetja börn til sjįlfstęšra vinnubragša, efla trś žeirra į eigin getu og stula aš žvķ aš žau tileinki sér aš borša hollan mat. Ķ tilefni af Degi leikskóla 6. febrśar 2017, frumsżndi Ašalžing myndband um Boršstofuna, žar sem tveggja įra börnin borša. Myndbandiš er dęmi um hvernig unniš er aš matarmennt tveggja įra barna ķ Ašalžingi.

Heimildir og lesefni

Ašalbjörg Gušsteinsdóttir. (2014). Kerfisbundin samantekt į rannsóknum um mešferšir fyrir börn 1-7 įra ķ ofžyngd eša offitu. Meistararitgerš Sótt 22. september 2015 af: http://skemman.is/stream/get/1946/19962/45830/1/Ašalbjörg_Gušsteinsdóttir_Meistararitgerd_lydheilsufręši.pdf  Meistararitgerš: Hįskóli Ķslands, Lęknaddeild.

Adams, R. (2008). Empowerment: Participation and social work (4. śtgįfa). Basingstoke: Palgrave Macmillan.

Creasey og Hiatt. (2003). Change management. Loveland: Prosci Research.

Dahlberg, G., Moss, P. og Pence, A. (1999). Beyond quality in early childhood education and care: Postmodern perspectives. London: Falmer.

Dewey, J. (1966 [1916]). Democracy and education: An introduction to the philosophy of education. New York: Free Press.

Edwards, C. P., Gandini, L. og Forman, G. E. (1998). The hundred languages of children: The Reggio Emilia approach – advanced reflections (2. śtgįfa). Greenwich: Ablex Publishing.

Ekholm, B. og Hedin, A. (1993). Det sitter i väggarna!: daghemsklimat – barns och vuxnas utveckling. Lund: Studentlitteratur.

Embętti landlęknis (2013). Rįšleggingar um mataręši og nęringarefni fyrir fulloršna og börn frį tveggja įra aldri. Sótt 4. maķ. september 2015 af: www.landlaeknir.is Reykjavķk: Embętti landlęknis.

Giudici, C., Rinaldi C., og Krechevsky, M. (ritstjórar). (2001). Making learning visible: Children as individual and group learners (bls. 136–142). Reggio Emilia: Reggio Children.

Gušrśn Alda Haršardóttir, 2014. Gušrśn Alda Haršardóttir. (2014). Nįmstękifęri barna ķ leikskóla : tękifęri leikskólabarna til žįtttöku og įhrifa į leikskólanįm sitt. Reykjavķk: Hįskóli Ķslands, Menntavķsindasviš. 

Gušrśn Alda Haršardóttir og Baldur Kristjįnsson. (2012). Višhorf tveggja leikskólakennara og ašferšir viš valdeflingu leikskólabarna. Tķmarit um menntarannsóknir, 9(1) 112–131.

Gušrśn Alda Haršardóttir og Kristjįn Kristjįnsson. (2012). Trś leikskólabarna į eigin getu: Nokkur tilbrigši viš ašferšafręšileg stef śr kenningu Bandura. Uppeldi og Menntun. 21(2), 113–138.

Gušrśn Alda Haršardóttir og Baldur Kristjįnsson 1951. (2013). Žįtttaka barna ķ įkvaršanatöku ķ leikskólastarfi. Netla – Veftķmarit um uppeldi og menntun. Sérrit 2013 – Fagiš og fręšin. Sótt 5. maķ 2014 af: http://netla.hi.is/serrit/2013/fagid_og_fraedin/003.pdf

Hoyuelos, A. (2013). The ethics in Loris Malaguzzi’s philosophy and pedagogical work (Roberto Pisano žżddi). Reykjavķk: Ķsalda. (Upphaflega gefiš śt 2004).  

Inga Žórsdóttir, Ingibjörg Gunnarsdóttir og Tinna Eysteinsdóttir. (2008). Hvaš borša ķslensk börn į leikskólaaldri? Könnun į mataręši 3ja og 5 įra barna 2007. Reykjavķk: Rannsóknarstofa ķ nęringarfręši viš Hįskóla Ķslands og Landspķtala.

Jordan, B. (2004). Scaffolding learning and co-constructing understanding. Ķ A., Anning, J., Cullen og M., Fleer (ritstjórar). Early childhood education: Society and culture. London: SAGE.

Jóhanna Einarsdóttir. (2008). Višhorf til barna og įhrif į leikskólastarf. Ķ Jóhanna Einarsdóttir og Bryndķs Garšarsdóttir (ritstjórar), Sjónarmiš barna og lżšręši ķ leikskólastarfi (bls. 17–29). Reykjavķk: Hįskólaśtgįfan og Rannsóknarstofa ķ menntunarfręšum ungra barna.

Jón Óttar Ragnarsson. (1979). Nęring og heilsa. Reykjavik : Helgafell.

Katrķn Frišriksdóttir og Sigrśn Ašalbjarnardóttir. (2002). „Ég įkvaš aš verša kennari žegar ég varš sjö įra“ - Lķfssaga kennara og uppeldissżn. Uppeldi og menntun. 11, 121–145. 

Lżšheilsustöš. (2005). I. Fęšuhringurinn. [Veggspjald]

Lżšheilsustöš. (2007). Handbók fyrir leikskólaeldhśs. [Bęklingur]. Reykjavķk:

Lżšheilsustöš.

Lżšheilsustöš. (2008). Rįšleggingar um hreyfinungu. [Bęklingur]. Reykjavķk: Lżšheilsustöš.

Lżšheilsustöš. (2009). Rįšleggingar um mataręši og nęringarefni fyrir fulloršna og börn frį tveggja įra aldri. [Bęklingur]. Reykjavķk: Lżšheilsustöš.

Livsmedelsverket.se

Malaguzzi, L. (1998). Barnets − pedagogernas − föräldrarnas rättigheter (A. Barsotti, žżddi). Modern barndom, 5, 14–15.

McLaughlin, H., Brown, D. og Young, A. (2004). Consultation, community and empowerment: Lessons from the deaf community. Journal of Social Work, 4(2), 153–165.  

Mennta- og menningarmįlarįšuneytiš. (2011). Ašalnįmskrį leikskóla. Reykjavķk: Höfundur. 

Moestrup, J. og Eskesen, K. (2004). Samtaler med Loris Malaguzzi. Odense: Det Danske Reggio Emilia Netvęrk.

Mok, E., Martinson, I. og Wong, T. (2004). Individual empowerment among Chinese cancer patients in Hong Kong. Western Journal of Nursing Research, 26(1), 59–75. 

Ratna, J. og Rifkin, S. (2007). Equity, empowerment and choice: From theory to practice in public health. Journal of Health Psychology, 12(3) 517–530.

Rinaldi, C. (2006). In dialogue with Reggio Emilia: Listening, researching and learning. London: Routledge.

Rohrer, J., Wilshusen, L., Adamson, S. og Merry, S. (2008). Patient-centredness, self-rated health and patient empowerment: Should providers spend more time communicating with their patients? Journal of Evaluation in Clinical Practice, 14(4), 548–551. 

Sigrśn Ašalbjarnardóttir. (2007). Viršing og umhyggja: Įkall 21. aldar. Reykjavķk: Heimskringla, hįskólaforlag Mįls og menningar.

Starfsįętlun Ašalžings, 2012: 17).

Tengqvist, A. (2007). Att begränsa eller skapa möjligheter. Om centrala förhållningssätt i empowermentarbete. Ķ O.P. Asheim og B. Starrin (ritstjórar), Empowerment i teori och praktik (bls. 76–89). Malmö: Gleerups Utbildning AB. 

Weis, D., Schank, M. og Matheus, R. (2006). The process of empowerment: A parish nurse perspective. Journal of Holistic Nursing,24(1) 17-24. 

Övrelid, B. (2007). Empowerment är svaret, men vad var frågan? Ķ O.P. Asheim og B. Starrin (ritstjórar), Empowerment i teori och praktik (bls. 48–61). Malmö: Gleerups Utbildning AB. 

Kristbjornsdottir OK, Halldorsson TI, Thorsdottir I, Gunnarsdottir I. (2012). Association between 24-hour urine sodium and potassium excretion and diet quality in six-year-old children: a cross sectional study. Nutr J. 2012;11:94.

 

Desember 2015

Ritstjóri Gušrśn Alda Haršardóttir 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Svęši

Fyrirspurnir

Leikskólinn Ašalžing  |  Ašalžingi 2  |  203 Kópvogur  |  S. 5150930  |  adalthing@adalthing.is Ašalžing į Facebook